فرود روی ماه را می‌توان از جمله بزرگ‌ترین دستاوردهای تاریخ بشر و البته بزرگ‌ترین دستاورد انسان در حوزه‌ی کاوش‌های فضایی به‌حساب آورد. با این حال، هنوز هم افرادی هستند که معتقدند فرود روی ماه چیزی جز یک دروغ نبود. در ادامه نگاهی کوتاه خواهیم داشت به پیشینه‌ی تئوری‌های توطئه در رابطه با فرود روی ماه و پاسخ‌های داده‌شده به برخی از رایج‌ترین شبهات مربوط به این مسئله.

پیشینه‌ی تئوری‌های توطئه در رابطه با فرود روی ماه

انکار فرود انسان روی ماه، تقریبا از همان زمانی شروع شد که اولین فضانوردان روی سطح ماه قدم گذاشتند. به‌گزارش خبرنگاران نشریه‌ی نیویورک تایمز و ویسکانسین استیت ژورنال (Wisconsin State Journal)، بسیاری از مردم معتقد بودند که فرود روی ماه در بیابان‌های نوادا یا آریزونا فیلم‌برداری شده است.

شبهات از زمانی جدی‌تر شد که بیل کیسینگ، کارمند سابق یکی از پیمان‌کاران ناسا، کتابچه‌ای ۲۰۰ صفحه‌ای را با عنوان «هیچ‌گاه به ماه نرفتیم: کلاه‌برداری ۳۰ میلیارد دلاری آمریکا» منتشر کرد. نوشته‌ای که تلاش می‌کرد تا این موفقیت بشری را انکار کند. این کتابچه از نگاه راجر لائونیوس، تاریخ‌نگار فضایی، از نظر منطقی ناقص است، تحلیل‌های آن با بی‌دقتی انجام‌شده‌اند و ادعاهایی سطحی را مطرح می‌کنند.

با وجود اینکه حدودا یک دهه پیش تئوری‌های توطئه در رابطه با فرود انسان روی ماه در حال فراموش شدن بودند؛ به‌نظر می‌رسد اخیرا، علاقه‌ی برخی از افراد به این تئوری‌ها بیشتر شده است. در گذر سال‌ها، نظرسنجی‌ها نشان داده‌اند که هنوز هم حدودا ۵ درصد از جمعیت آمریکا این دستاورد بشری را دروغ می‌شمارند؛ یعنی چیزی در حدود ۱۶ میلیون نفر. به‌همین شکل، در نقاط دیگر جهان هم عده‌ای این دستاورد بزرگ را انکار می‌کنند. در ادامه نگاهی داریم به برخی از رایج‌ترین شبهات و تئوری‌های توطعه‌ی مطرح شده در رابطه با فرود روی ماه.

نگاهی به رایج‌ترین تئوری‌های انکار فرود روی ماه

در حالی که بادی در ماه نمی‌وزد، چرا پرچم تکان می‌خورد؟

پرچمی که فضانوردان با خود حمل می‌کردند، از مکانیزم خاصی برای تا شدن استفاده می‌کرد. یک میله‌ی افقی نیز در پرچم تعبیه شده‌بود تا در زمان نصب حالتی صاف به‌خود بگیرد و به‌خوبی دیده شود. با این حال، در زمان نصب، این مکانیزم دچار مشکل شده و میله‌ی افقی به‌طور کامل باز نشد. همین مشکل باعث شد این پرچم حالتی موج‌دار به خود بگیرد. این وضعیت موج‌دار در تصاویر ثابت، شبیه به وضعیتی به‌نظر می‌رسد که پرچم در حال تکان خوردن در باد باشد.

اگر به ویدئوی نصب پرچم توجه کنید می‌بینید که حالت کلی پرچم همواره ثابت است و اثری از وزش باد نیست. البته شاید متوجه شوید که تکان خوردن پرچم پس از ثابت‌شدنِ پایه، به‌واسط‌ی وجود تکانه (Momentum) تا لحظاتی بعد هم ادامه پیدا می‌کند که از نظر فیزیک کاملا طبیعی است. مانند وقتی که ضربه‌ای را به یک آونگ وارد می‌کنید و تا مدتی بعد آونگ همچنان به حرکت کردن ادامه می‌دهد.

اگر می‌خواهید با پرچم استفاده‌شده در مأموریت‌های آپولو بیشتر آشنا شوید، می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید.

چرا پرتوهای کمربند وان آلن موجب مرگ فضانوردان نشد؟

کمربند وان آلن دو منطقه‌ی هلالی شکل در فواصل ۳۲۰۰ و ۱۶ هزار کیلومتری سطح زمین هستند. این کمربند ذرات کیهانی مضر را جذب می‌کنند؛ ذراتی که می‌توانند برای موجودات زنده مرگبار باشند.

کمربند وان آلن (Van Allen Belt)

باید به این مسئله توجه داشت که یکی از متغیرهایی که اثر مخرب پرتوها را افزایش می‌دهد، مدت زمانی است که افراد در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند. مسافران ماه با سرعت بالایی حرکت می‌کردند و تنها برای مدت بسیار محدودی در محدوده‌ی این کمربند قرار داشتند. همین کوتاه بودنِ زمان باعث می‌شد تا دیواره‌های فضاپیما برای محافظت از فضانوردان در مقابل پرتوها کافی باشد. برای آشنایی با اثرات تابش‌های فضایی بر فضانوردان و متغیرهای درگیر در این مسئله، می‌توانید این مطلب را مطالعه کنید.

چرا در هیچ‌کدام از تصاویر ستاره‌ها در آسمان دیده نمی‌شوند؟

قطعا اگر از روی زمین هم تلاش کنید تا با یک دوربین ساده یا دوربین تلفن همراه خود تصویری از آسمان را ثبت کنید، احتمالا در تصویر ثبت‌شده توسط شما، خبری از ستاره نخواهد بود. دلیل این مسئله این است که برای ثبت تصاویر ستاره‌ها، به مدت‌زمان نوردهی (Exposure) بیشتری نیاز است.

به‌عبارت دیگر، ستاره‌ها در آسمان وجود داسته‌اند؛ اما به‌دلیل زمان نوردهی کم، در تصاویر دیده نمی‌شوند. سؤال دیگر این است که چرا از زمان نوردهی بیشتری استفاده نشد؟ باید به این مسئله توجه داشت که فضانوردان روی سطح روشن ماه فرود آمدند و لباس سفیدرنگ فضانوردان هم نور زیادی را بازتاب می‌داد. در چنین حالتی، افزایش زمان نوردهی باعث می‌شد تا تصاویر سطح ماه و فضانوردان به‌درستی ثبت نشوند.

چرا سایه‌های دیده‌شده در سطح ماه در جهت‌های کاملا موازی نیستند؟

همه‌ی ما انتظار داریم که با وجود یک منبع نور واحد، تمام سایه‌ها در یک جهت باشند. اما باید دو مسئله را به‌خاطر سپرد، اول از همه، سطح ماه کاملا مسطح نیست و مملو از برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌های متعدد است. همین یکدست نبودن سطح ماه باعث می‌شود تا سایه‌ها کاملا موازی با یکدیگر نباشند.

نکته‌ی دیگر این است که خورشید تنها منبع نور در ماه نیست. بخشی از نور خورشید مجددا توسط زمین به‌سطح ماه تابیده می‌شود؛ به‌عبارت دیگر، زمین هم یک منبع ثانویه‌ی نور به‌شمار می‌آید که از جهتی دیگر نور جذب شده از خورشید را به‌سمت ماه می‌تاباند. علاوه‌بر این، بخشی از نور خورشید نیز توسط سطح ماه بازتاب داده می‌شود. همین بازتاب نور از سطح ماه حتی باعث می‌شود تا برخی از اجسام، با وجود قرار گرفتن در سایه، همچنان قابل مشاهده باشند.

چرا زیر ماژول فرود، اثری از فعالیت رانشگرهای سرعت‌گیر دیده نمی‌شود؟

فرض کنیم اسپیس‌ایکس بخواهد راکت‌های فالکون خود را در مسیر بازگشت، به‌جای مکان‌های از قبل تعیین‌شده، روی یک زمین خاکی مسطح فرود بیاورد. قطعا فعال شدن موتور راکت برای کاهش سرعت در لحظه‌ی فرود، باعث می‌شود تا حفره‌ای روی سطح خاکی محل فرود ایجاد شود.

ماژول فرود آپولو هم از روش مشابهی برای فرود استفاده می‌کرد، اما به‌دلیل گرانش کمتر ماه در مقایسه با زمین، نیروی اعمال‌شده توسط رانشگرهای سرعت‌گیر بسیار کمتر از چیزی است که برای فرود روی زمین مورد نیاز خواهدبود. در حقیقت، نیروی لازم برای فرود ماژول فرود روی ماه به‌حدی کم است که اثر درخورتوجهی ناشی از فعالیت‌ها آن‌ها روی سطح ماه باقی نمی‌ماند.

علاوه بر این، سنگ‌پوشه‌ها (Regolith) در سطح ماه، از آنجا که مانند زمین تحت تأثیر اثرات جوی نبوده‌اند، به‌مراتب متراکم‌تر هستند و به آسانی از یکدیگر جدا نمی‌شوند. با این تفاسیر، اندازه‌گیری‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که تنها گودالی با عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر زیر محل فرود ماژول فرود روی ماه ایجاد شده‌است. این گودال در تصویر فوق قابل مشاهده است.

چرا در تصاویر، خبری از دوربین آرمسترانگ نیست؟

در یکی از تصاویر مربوط به اولین فرود روی ماه، تصویر آرمسترانگ به‌وضوح در پوشش صورت لباس فضایی باز آلدرین قابل‌روئیت است؛ موردی که برای برخی افراد سؤال‌برانگیز است این است که اگر این تصویر توسط آرمسترانگ ثبت‌شده، پس چرا وی دوربینی در دست ندارد.

باید توجه داشت که لباس فضایی سنگین است و انعطاف‌پذیری محدودی دارد. همین مسئله توانایی‌های حرکتی فضانوردان را محدود می‌کند. در چنین شرایطی، آن‌ها نمی‌توانند مانند یک فرد عادی روی زمین، دوربین را به‌راحتی در دست بگیرند و عکاسی کنند. با توجه این محدودیت، دوربین روی قسمت جلویی لباس فضایی آرمسترانگ نصب‌شده است. اگر به تصویر آرمستراگ (در پوشش چهره‌ی لباس فضایی آلدرین) توجه کنید، می‌بینید که دست فضانورد هم دقیقا روی این بخش از لباس قرار دارد.

فیلم‌ها و تصاویر فرود روی ماه واقعی نیستند و تحت هدایت استنلی کوبریک، کارگردان سرشناس آمریکایی تولید شده‌اند

کارگردان پرآوازه، استنلی کوبریک، با ساخت فیلم «۲۰۰۱: ادیسه‌ی فضایی» در سال ۱۹۶۸، نمایی واقع‌گرایانه از فضا را به تصویر کشید. تصویرسازی‌های کوبریک به‌حدی واقعی جلوه می‌کنند که برخی معتقدند ناسا از وی کمک گرفته تا فیلم‌ها و تصاویر فرود روی ماه را به‌صورت دروغین تولید کنند. اما واقعی بودن تصاویر و ویدئوی فرود روی ماه، به‌خاطر کمک گرفتن از کوبریک نیست؛ برعکس، کوبریک با کمک گرفتن از مهندسان هوافضا و هنرمندانی که سابقه‌ی طراحی تصاویر کیهانی را داشتند، توانست تصویرسازی‌هایی واقع‌گرایانه ارائه کند.

استنلی کوبریک

البته در سال ۲۰۱۵ هم مصاحبه‌ای ساختگی با کوبریک منتشر شد و در این مصاحبه کوبریک اعتراف می‌کرد که فیلم‌های فرود روی ماه توسط وی ساخته‌شده‌اند و واقعیت ندارند؛ اما مواردی از جمله تفاوت صدای واقعی کوبریک و صدای شخص مصاحبه‌شونده و همچنین تفاوت چهره‌ی این دو شخص ساختگی بودن این مصاحبه را اثبات می‌کنند. علاوه‌براین، تاریخ مصاحبه نیز دو ماه پس از مرگ کوبریک است. در قسمت‌هایی که بعدا از ویدئو حذف‌شده‌اند هم، مصاحبه‌کننده گاهی مخاطب خود را «تام» خطاب می‌کند. همه‌ی این موارد، شواهدی هستند بر جعلی بودن این مصاحبه. اگر علاقه‌مندید تا در رابطه با این مصاحبه‌ی جعلی اطلاعات بیشتری کسب کنید، توصیه می‌کنیم این مقالهرا مطالعه کنید.

چرا پس از پایان پروژه‌ی آپولو، شاهد بازگشت انسان‌ها به ماه نبودیم؟

پروژه‌ی آپولو در زمانی کلید خورد که با وجود موفقیت شوروی در ارسال اولین ماهواره و اولین انسان به‌فضا، آمریکایی‌ها به‌عنوان بازنده‌ی رقابت فضایی دیده می‌شدند. در این وضعیت، تنها فرود روی ماه بود که می‌توانست برتری ایالات‌متحده بر رقیب شرقی‌اش را به اثبات برساند.

در تلاش برای اثبات برتری خود بر روس‌ها، آمریکایی‌ها در سال ۱۹۶۵ بالغ بر ۴ درصد از بودجه‌ی فدرال را به ناسا اختصاص دادند؛ این درحالی است که امروزه سهم ناسا از این بودجه در حدود نیم درصد است. علاوه‌براین، در آن زمان رقابت بزرگی میان پیمان‌کاران وجود داشت، پیمان‌کاران متعددی همچون North American، و داگلاس که هرکدام تلاش می‌کردند سهمی از برنامه‌ی آپولو را به‌دست آورند.

امروزه بسیاری از این شرکت‌ها به تصاحب غول‌های بزرگتری مانند بوئینگ درآمده‌اند. شرکت‌هایی مانند بوئینگ که اکنون به پیمان‌کاران سنتی ناسا تبدیل‌شده‌اند، ترجیح می‌دهند تا به‌جای توسعه‌ی فناوری‌های جدید در بازه‌ای کوتاه، فناوری‌های امتحان‌شده‌ی گذشته را در فضاپیماها و راکت‌های جدید به‌کارگیرند. برای مثال، می‌توان به به‌کارگیری مجدد اجزای شاتل فضایی در پروژه‌ی اسپیس لانچ سیستم (SLS) اشاره کرد. به‌عبارت دیگر، کاهش انگیزه‌ی سیاسی، محدودیت‌های بودجه‌ای و تغییر در روش شرکت‌ها برای فائق آمدن بر چالش‌های فنی، سه عاملی هستند که باعث شده‌اند پس از پروژه‌ی آپولو، فعالیت‌های فضانوردان تنها به مدار زمین محدود باشد.

تصویری هنری از مدارگرد قمری گیت‌وی (LOP-G)

در نهایت، باید گفت که سازمان‌های فضایی دولتی نظیر ناسا و همچنین شرکت‌های خصوصی، در حال حاضر نه‌تنها به بازگشت به ماه فکر می‌کنند؛ بلکه برای رسیدن انسان‌ها به سیاره‌ی سرخ هم برنامه‌ریزی کرده‌اند. اسپیس لانچ سیستم، پلتفرم مدارگرد قمری گیت‌وی (LOP-G) و برنامه‌ی آرتمیس از جمله اجزای نقشه‌ی انسان‌ها برای بازگشت به ماه و سفر به دیگر مقاصد فضایی هستند.

دیگر مواردی که واقعی بودن فرود روی ماه را تأیید می‌کنند

شبهات و تئوری‌های فوق، از جمله رایج‌ترین مواردی هستند که توسط تئوری‌پردازان توطئه مطرح می‌شوند. برای آشنایی با دیگر شبهات مطرح شده و پاسخ‌های مربوطه، می‌توانید به این مقاله در دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا رجوع کنید. علاوه بر پاسخ به شبهات فوق، چندین مورد نیز وجود دارند که باعث می‌شوند نتوانیم واقعی بودن این دستاورد بشری را انکار کنیم. در ادامه، نگاهی داریم به این موارد.

سنگ‌های آورده‌شده از سطح ماه

اولین مورد، سنگ‌هایی هستند که از سطح ماه به زمین آورده‌شده‌اند. حدود ۳۸۰ کیلوگرم سنگ که در جریان ۶ مأموریت آپولو به زمین آورده‌شدند می‌توانند واقعیت فرود روی ماه را اثبات کنند. این سنگ‌ها توسط دانشمندان مورد آزمایش قرار گرفته‌اند و تفاوت آن‌ها با سنگ‌های موجود در زمین اثبات‌شده است. پروفسور تروور آیرلند، از دانشگاه ملی استرالیا در این رابطه می‌گوید:

هرگونه تلاش برای بازسازی این سنگ‌ها در آزمایشگاه، نتیجه‌ای جز یک شکست بزرگ به‌همراه نخواهد داشت و احتمالا هزینه‌ی انجام این کار، از هزینه‌ی صرف‌شده توسط ناسا برای رفتن به ماه و بازگشت به زمین بیشتر خواهدبود.

برای آشنایی بیشتر با این سنگ‌ها می‌توانید این مقاله را در وب‌سایت دانشگاه ملی استرالیا مطالعه کنید.

آینه‌های فاصله‌یاب

مورد دیگر، آینه‌های خاصی هستند که برای تعیین فاصله‌ی دقیق زمین تا ماه روی سطح آن به‌جای گذاشته‌شده‌اند. با تابش لیزر به‌سمت این آینه‌ها (که Retroreflector نامیده می‌شوند) و اندازه‌گیری زمان حرکت نور، می‌توان فاصله‌ی میان زمین تا ماه را اندازه‌گیری کرد.

جالب این است که این آینه‌ها هنوز هم توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این آزمایش‌ها، می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید.

گستردگی پروژه‌ی آپولو

نکته‌ی بعدی، تعداد افراد و پیمان‌کارانی است که در پروژه‌ی آپولو حضور داشتند. اگر این پروژه بسیار محدودتر بود، می‌شد قبول کرد که تنها یک نمایش قدرت سیاسی باشد؛ اما در اوج این پروژه، ۴۰۰ هزار نفر در آن نقش داستند و ۲۰ هزار شرکت صنعتی و دانشگاه نیز با ناسا همکاری می‌کردند. در چنین مقیاسی، احتمالا ایجاد یک پروژه‌ی دروغین و جلوگیری از نشر حقایق به رسانه‌ها، از رسیدن به ماه هم سخت‌تر خواهد بود.

پذیرش فرود روی ماه توسط شوروی

در نهایت باید این مسئله را به‌یاد آورد که اگر پروژه‌ی آپولو تنها یک دروغ بود، تنها رقیب آمریکا در مسابقه‌ی فضایی، یعنی اتحاد شوروی بیش از هرکس تلاش می‌کرد تا این دروغ را برملا کند. با این حال، چنین چیزی اتفاق نیفتاد. حتی نشریه‌ی رسمی حزب کمونیست موسوم به پراودا (حقیقت)، مطلب کوتاهی را در رابطه با این دستاورد آمریکایی‌ها منتشر کرد.

الکسی لئونوف

کیهان‌نورد سرشناس روس، الکسی لئونوف، که افتخار انجام اولین پیاده‌روی فضایی را در کارنامه‌ی خود دارد در این رابطه می‌گوید:

ما در پایگاه نظامی شماره‌ی ۳۲۱۰۳ بودیم. به‌خدا سوگند می‌خورم که آنجا نشسته‌بودیم برای آن‌ها آرزوی موفقیت می‌کردیم. امیدوار بودیم که موفق شوند. ما می‌خواستیم که این کار (فرود روی ماه) انجام شود.

برای آشنایی بیشتر با دیدگاه روس‌ها درباره‌ی برنامه‌ی آپولو، می‌توانید این مصاحبه‌ی نشریه‌ی Scientific American با سرگئی خروشچف، فرزند نیکیتا خروشچف، رهبر سابق شوروی را مطالعه کنید. علاوه بر این، خواندن نظرات الکسی لئونوف در رابطه با انکار کنندگان فرود روی ماه هم خالی از لطف نیست.

سخن آخر

پرسشگری یکی از ویژگی‌های ذاتی بشر است، خصیصه‌ای که باعث پیشرفت ما در عرصه‌های علمی و اجتماعی می‌شود. با این حال، اصرار بر دروغ بودن فرود روی ماه، با وجود پاسخ‌های داده‌شده به شبهات مختلف، بیشتر به لجاجتی بیهوده شبیه است تا پرسشگری منطقی. براساس نتایج پژوهش انجام‌شده توسط دانشمندان آلمانی در دانشگاه یوهان گوتنبرگ، اعتقاد به تئوری‌های توطئه، صرفا به‌خاطر ذات پرسشگری انسان‌ها نیست؛ بلکه برخی از افراد، برای خاص بودن و تمایز داشتن از دیگران، چنین تئوری‌هایی را می‌پذیرند و از آن‌ها دفاع می‌کنند.

در برهه‌ای از زمان که با وجود پیشرفت‌های شگرف علمی، هنوز هم عده‌ای به «نظریه‌ی زمین‌تخت» اعتقاد دارند و حتی برچسب «دانشمند» را برای خود برمی‌گزینند، تعجبی نیست که عده‌ای هم در مقابل پاسخ‌های علمی در رابطه با فرود روی ماه مقاومت می‌کنند.